وحید پورتجریشی؛ بازار: دور پنجم مذاکرات هسته ای میان ایران و ایالات متحده با میانجیگری عمان، روزجمعه در رم، پایتخت ایتالیا برگزار شد. این حالیست که دو طرف به ویژه مقام های ایرانی تا یک روز پیش از برگزاری مذاکرات، نسبت به روند گفتگوها و اثربخشی آن ابراز تردید کرده بودند. اما عمده عقب نشینی تهران از مثبت اندیشی در خصوص مذاکره با آمریکا، پس از سخنان رهبر انقلاب در جریان برگزاری مراسم سالگرد شهید رئیسی رخ داد.
مقام معظم رهبری در جریان این سخنان ضمن هشدار به مقامات آمریکا در خصوص لزوم پرهیز از یاوه گویی در تعیین سیاست های هسته ای جمهوری اسلامی ایران فرمودند: «اینکه بگویند ما به ایران اجازه‌ی غنی‌سازی نمی‌دهیم، این غلط زیادی است. کسی منتظر اجازه‌ی این و آن نیست».
چماق و هویج، سیاست تازه ایران در قبال آمریکا
نام سیاست چماق و هویج برای بسیاری از ایرانیان به ویژه طی سال های اخیر، آشنا است. سیاستی که از زمان ریاست جمهوری کلینتون، با پشتوانه نظری «هنری کیسینجر» تئوریسین نام آشنا و وزیر اسبق وزارت خارجه آمریکا، به عنوان یکی از اصول سیاست خارجی ایالات متحده مطرح شده و البته از زمان روی کار آمدن باراک اوباما به سیاست اصلی آمریکا در نحوه تعامل واشنگتن با کشورهای متخاصمی چون ایران تبدیل شد.
عقب نشینی هفته گذشته طرف ایرانی از خوشبینی به مذاکرات با آمریکا در پی سخنان رهبر انقلاب و البته شرکت تهران در مذاکرات روز جمعه، نشان داد که تهران نیز اکنون در حال استفاده از سیاست چماق و هویج در قبال ایالات متحده بوده و همزمان، هم رفتار قهرآمیز با آمریکا را در صورت زیاده خواهی روی‌میز دارد و هم ابزار تشویق واشنگتن از طریق ارائه پیشنهادات سرمایه گذاری، همکاری های تجاری و حتی دسترسی به زیرساخت های بازار ایران که به کرات از سوی سخنگوی دولت مطرح شده است
به طور کلی، سیاست چماق و هویج (Carrot & Stick) اشاره به موقعیتی دارد که تشویق و تنبیه، همزمان به عنوان ابزاری برای ایجاد تغییر در رفتار طرف مقابل به کار می رود. نکته مهم اینکه در مذاکرات بر پایه این سیاست، یکی از طرفین می بایست از موقعیت و دست بالاتر نسبت به طرف مقابل قرار داشته باشد. چراکه اعمال کنترل و توانایی ایجاد تغییر در رفتار مقابل طرف مقابل تنها در شرایطی حائز خواهد شد که قدرت ارائه تشویق و اعمال تنبیه در دست یکی از طرفین قرار داشته باشد.
ایالات متحده از طریق همین سیاست به توافق سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام با ایران دست یافت. طی سال های بعد از خروج آمریکا از توافق هسته ای با تهران نیز این سیاست همچنان به عنوان رویکرد اصلی واشنگتن در قبال تهران نقش آفرینی کرده و حتی «کمپین فشار حداکثری «در دوره نخست ریاست جمهوری دونالد ترامپ نیز بر همین اساس شکل گرفت.
اما عقب نشینی هفته گذشته طرف ایرانی از خوشبینی به مذاکرات با آمریکا در پی سخنان رهبر انقلاب و البته شرکت تهران در مذاکرات روز جمعه، نشان داد که تهران نیز اکنون در حال استفاده از سیاست چماق و هویج در قبال ایالات متحده بوده و همزمان، هم رفتار قهرآمیز با آمریکا را در صورت زیاده خواهی روی‌میز دارد و هم ابزار تشویق واشنگتن از طریق ارائه پیشنهادات سرمایه گذاری، همکاری های تجاری و حتی دسترسی به زیرساخت های بازار ایران که به کرات از سوی سخنگوی دولت مطرح شده است. در حقیقت، اعمال چنین سیاست رفتاری از سوی تهران در این مذاکرات را میتوان بزرگترین تفاوت آن با مذاکرات منتهی به برجام دانست.
احترام متقابل و گفتگو از موضع برابر، دستاورد ایران در مذاکرات
حتما به یاد داریم که پیش از آغاز مذاکرات، خواسته ثابت وزیر امور خارجه و تیم مذاکراتی وی، گفتگو از موضع برابر و احترام متقابل بود؛ موضوعی که پیش از آن بارها از سوی مسعود پزشکیان رئیس جمهوری و رهبر انقلاب بارها مطرح شده بود.
اما رخدادهای حد فاصل دور چهارم تا پنجم مذاکرات و ایجاد اختلاف نظر میان تهران و واشنگتن در خصوص مسیر مذاکرات که عمده آن بر سر حق غنی سازی ایران در داخل کشور خلاصه می‌شود، نشان داد که ایران موفق شده طی چهار دور مذاکره با آمریکا، اکنون به موضع برابر در مذاکره دست یابد. اتفاقا دستیابی به این موقعیت نیز مدیون استفاده از همان سیاست چماق و هویج است که به نظر می رسد واشنگتن را نسبت به رفتار از موضع برابر مجاب کرده است.
از سوی دیگر، ابراز خرسندی دو طرف از دور پنجم مذاکرات و توافق برای برگزاری دور بعدی گفتگوها در آینده نزدیک آن هم پس از اختلافات هفته گذشته نشان داد که رویکرد چماق و هویج ایران در قبال آمریکا به خوبی عمل کرده است.
دو طرف برای نخستین بار از ابتدای روند مذاکرات، با چالشی جدی در حل اختلافات با یکدیگر برخورد کرده و روز گذشته نشان دادند که از اراده کافی برای حل مساله و دستیابی به توافقی عادلانه برخوردار هستند
اکنون به نظر می رسد چشم انداز مذاکرات نسبت به گذشته بهبود یافته است. همانگونه که سید عباس عراقچی روز جمعه پس از برگزاری مذاکرات اعلام‌کرد، اکنون طرف آمریکایی درک بهتری از مواضع اصولی، تهدیدها و فرصت های ایران پیش روی خود دارد. این درک اساسا سبب خواهد شد تا علاوه بر اجتناب از زیاده خواهی از روند مذاکرات، دو طرف به مشوق ها و مواهب ناشی از توافق احتمالی را بیشتر از گذشته پیش‌روی خود قرار دهند. ایالات متحده نیز اکنون به خوبی متوجه شده است که تنها راه تعامل با ایران و برنامه هسته ای تهران، دستیابی به توافقی عادلانه و نه تهدید است. عدم موفقیت آمریکا در درگیری با انصار الله یمن نیز به خوبی نشان داد که ایالات متحده در تهدید ایران به جنگ، دچار خطای محاسباتی شده و دستیابی به توافق بسیار منطقی تر و نتیجه بخش تر از به راه انداختن جنگی است که طی آن، نه تنها زیرساخت های ایران، بلکه زیرساخت های آمریکا نیز مورد تهدیداتی جدی قرار خواهد گرفت.
به عنوان کلام پایانی باید خاطرنشان کرد که مسیر مذاکرات پس از اختلافلات هفته گذشته، اکنون با ثبات تر به نظر می رسد. چراکه دو طرف برای نخستین بار از ابتدای روند مذاکرات، با چالشی جدی در حل اختلافات با یکدیگر برخورد کرده و روز گذشته نشان دادند که از اراده کافی برای حل مساله و دستیابی به توافقی عادلانه برخوردار هستند. این در حالیست که پیش از بروز اختلافات، مسیر مذاکرات همچنان شکننده به نظر رسیده و مشخص نبود که در صورت بروز چالشی جدی در مسیر گفتگوها، هر یک از طرفین چه میزان انعطاف از خود نشان خواهد داد. نکته دیگر اینکه ابراز خرسندی دو طرف از مذاکرات روز گذشته نشان داد که بر خلاف ادعای برخی، هر دو طرف در عزم شان برای انجام مذاکرات معنادار، جدی بوده و با پدیده مذاکره برای مذاکره طرف نیستیم.